Πρωτομαγιά: εαρινή φύση και εργατικές διεκδικήσεις
(Περιοδικό «Ιστορία Εικονογραφημένη», τ. 371, Μάιος 1999)
Μαία - Ηγερία - Φλώρα
Ο Μάιος ήταν ο τρίτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου, αντίστοιχος προς τον Θαργηλιώνα του Αττικού Ημερολογίου. Πήρε το όνομά του από τη Μαία (μητέρα του Ερμή) στην οποία προσφέρονταν θυσίες την πρώτη του μήνα. Παράλληλα, την ίδια μέρα, τιμούσαν και τη νύμφη Ηγερία με γιορτές που γίνονταν στη Ρώμη, σε άλσος που έφερε το όνομα της. Επίσης, από τις 28 Απριλίου ως τις 2 Μαΐου γιόρταζαν και τη Φλώρα, τη θεά της βλάστησης. Η Πρωτομαγιά είναι λοιπόν κατάλοιπο των εθίμων των προχριστιανικών χρόνων.
Η μεγάλη αυτή γιορτή -γιορτή της αγάπης αλλά και του πολέμου- είχε άμεση σχέση με τις κλιματολογικές συνθήκες της Ατλαντικής και Βόρειας Ευρώπης, όπου δεν υπάρχουν ενδιάμεσες εποχές. Από τον μακρύ, κρύο και γκρίζο χειμώνα, περνούσαν στους φωτεινούς μήνες και στον γλυκό ανοιξιάτικο καιρό.
Στην κελτική παράδοση, η Πρωτομαγιά (Μπελτάνε) σηματοδοτούσε μία από τις τρεις μεγάλες εποχές στις οποίες διαιρούσαν τον χρόνο. Ήταν αφιερωμένη στον Μπελένο, τον θεό του ηλιακού φωτός που ταυτιζόταν με τον Απόλλωνα. Ήταν όμως και μια γιορτή αφιερωμένη στη λατρεία της αναγέννησης της βλάστησης, και, κατά προέκταση, των νεκρών. Από τότε φαίνεται πως καθιέρωσαν και οι δρυΐδες το ανοιξιάτικο στεφάνι που κρεμούσαν σ' έναν πάσσαλο. Αυτές οι κελτικές παραδόσεις είχαν διαδοθεί και σε πολλές γερμανικές περιοχές. Η «ανταλλαγή» των παραδόσεων ανάμεσα σε Κέλτες και Γερμανούς ήταν ιδιαίτερα έντονη σε ορισμένες περιοχές, όπως η περιοχή των ποταμών Ροδανού και Ρήνου και η Βρετανία. Κατά βάση όμως οι απαρχές της βρίσκονται στον 13ο αιώνα και ξεκινούν από μια καλόγρια αγγλοσαξονικής καταγωγής, ηγουμένη του μοναστηριού της Αγίας Βαλπουργίας, στο Χαϊντενχάιμ, κοντά στο Άιχστατ. Το όνομα αυτής της αγίας δόθηκε στη νύχτα της 30ης Απριλίου προς την 1η Μαΐου που αργότερα, στη γερμανική παράδοση, θα γινόταν η νύχτα της λατρείας του Σατανά.
Αιτία ήταν το γεγονός ότι μέχρι τους προχριστιανικούς χρόνους, εκείνη η νύχτα ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς, που διάλεγαν αυτή τη γλυκιά εποχή για να επιστρέψουν ανανεωμένοι, γυρεύοντας ν' αντλήσουν πάλι ζωή από τις πηγές της ύπαρξης. Όμως ο κόσμος των ζωντανών τους απωθούσε στον δικό τους κόσμο. Σ' ένα θεατρικό κείμενο του 13ου αιώνα, γραμμένο από τον Αδάμ της Χάλης, περιγράφεται μια γιορτή όπου εμφανίζεται η μάγισσα Φάτα Μοργκάνα (Μοίρα) με την ακολουθία της σε μια ονειρική ατμόσφαιρα όπου ανακατεύονται αρχαίες κελτικές ιερές παραδόσεις και δαιμονικές χριστιανικές τελετές. Αρχηγός της βασίλισσας των μαγισσών ήταν ο Ελεκβίν, ο «αφέντης του πλήθους», δηλαδή ο αρχηγός της στρατιάς των νεκρών που κυκλοφορούσαν τη νύχτα στον κόσμο των ζωντανών. Τα «Δέντρα των Μαγισσών», όπου κρεμούσαν την άνοιξη γιρλάντες, τα θυμούνται ακόμη σε κάποιες ευρωπαϊκές περιοχές. Το ερωτικό στοιχείο βέβαια σ' αυτές τις γιορτές ήταν ιδιαίτερα έντονο και οι τροβαδούροι τραγουδούσαν έναν ύμνο αφιερωμένο στον ελεύθερο έρωτα.
Ο μήνας του πολέμου
Στις ρομαντικές εικόνες, ο Μάιος παρουσιάζεται σαν χωρικός, αλλά και μερικές φορές με τη μορφή κάποιου πολεμιστή. Έως τον 13ο αιώνα εθεωρείτο ο μήνας του πολέμου. Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει στον πόλεμο τον μήνα Μάρτιο (Mars=Άρης), αλλά στην ακμή του Μεσαίωνα ο πόλεμος άρχισε να γίνεται όλο και περισσότερο υπόθεση των ιπποτών. Για να μπορούν, λοιπόν, να τα βγάζουν πέρα χρειάζονταν πολλή φορβή. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα τον Μάρτιο, αλλά δυο μήνες αργότερα τα λιβάδια ήταν καταπράσινα και τα άλογα τρέφονταν καλά. Η μεσαιωνική ποίηση αντλούσε την έμπνευση της από τον γλυκό καιρό του Μαΐου και υμνούσε μαζί τον πόλεμο και την άνοιξη σαν στιγμές χαρούμενες και ολοζώντανες. Οι κονταρομαχίες -ένα θέαμα που δεν ήταν αποκλειστικά ανοιξιάτικο αλλά ήταν σίγουρα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό- αποτελούσαν ένα συνδυασμό βίας και αγάπης. Στη διάρκεια αυτών των αγώνων της σωματικής ρώμης και της ικανότητας, οι ερωτικές εκδηλώσεις ήταν εξαιρετικά προκλητικές. Είναι γεγονός πως η Εκκλησία δεν συμπαθούσε τις κονταρομαχίες: όχι τόσο για το αίμα που χυνόταν, όσο για το θέαμα της ερωτικής ματαιοδοξίας που πρόσφεραν.
Στη Φλωρεντία, μεταξύ 13ου και 15ου αιώνα, η Πρωτομαγιά πήρε την τελική ερωτική και ιπποτική μορφή της. Ο κόσμος χόρευε στους δρόμους, μοίραζε λουλουδένιες γιρλάντες, γιόρταζε αρραβώνες και οι συντροφιές των νεαρών κρεμούσαν πάνω απ' τις πόρτες των αγαπημένων τους τον «Μάη», δηλαδή ένα κλαδί δέντρου ανθισμένο και στολισμένο. Ωστόσο, πίσω απ' αυτό το γιορταστικό κλίμα κρυβόταν ένας μεγάλος παραλογισμός. Αρκούσε μια απλή χειρονομία, που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόκληση, για να ξεσπάσουν αιματηρές συμπλοκές μεταξύ των φατριών. Ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής, των Μεδίκων (1469-1492), προσπάθησε να κάνει πιο όμορφη και πιο χαρούμενη τη γιορτή της Πρωτο-αγιάς ώστε να δημιουργήσει, μαζί με άλλες εκδηλώσεις, μια ευνοϊκή εικόνα της εξουσίας του. Ένας μακρινός απόγονος του όμως, ο Κόζιμος Γ', στα μέσα του 17ου αιώνα απαγόρευσε αυτό το παλιό έθιμο σύμφωνα με το οποίο οι νεαροί τριγυρνούσαν και «υμνούσαν το Μάη».
Όμως και το λαϊκό αίσθημα περί ηθικής έβλεπε με μισό μάτι τη γιορτή του Μάη. Το αποτέλεσμα ήταν να περιοριστεί πολύ αυστηρά στις πόλεις ενώ στην ύπαιθρο συνεχίστηκε με τις γιορτές «Δέντρα του Μάη» (που ήταν πρόγονοι των «Δέντρων της Ελευθερίας» και με τα «κλαδιά» που προσφέρονταν στις κοπέλες. Έτσι η Πρωτομαγιά διατήρησε τον χαρακτήρα της σαν γιορτή της γονιμότητας και του προμηνύματος της αγάπης. Ποτέ όμως δεν έχασε εντελώς και τον πολεμικό χαρακτήρα της.
Εργατική Πρωτομαγιά
[... Την 1η Μαΐου 1867, περισσότεροι από 10.000 εργάτες διαδηλώνουν στο Σικάγο για το 8ωρο. Οι εργατικοί αγώνες συνεχίζονται. Την 1η Μαΐου 1886 γίνονται οι μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις, 500.000 εργάτες απεργούν σε όλες τις ΗΠΑ και πάνω από 80.000 στο Σικάγο, με δυναμικές διαδηλώσεις και αρκετά θύματα, που καθιέρωσαν την ημερομηνία ως εργατική γιορτή. ...]
Μαία - Ηγερία - ΦλώραΟ Μάιος ήταν ο τρίτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου, αντίστοιχος προς τον Θαργηλιώνα του Αττικού Ημερολογίου. Πήρε το όνομά του από τη Μαία (μητέρα του Ερμή) στην οποία προσφέρονταν θυσίες την πρώτη του μήνα. Παράλληλα, την ίδια μέρα, τιμούσαν και τη νύμφη Ηγερία με γιορτές που γίνονταν στη Ρώμη, σε άλσος που έφερε το όνομα της. Επίσης, από τις 28 Απριλίου ως τις 2 Μαΐου γιόρταζαν και τη Φλώρα, τη θεά της βλάστησης. Η Πρωτομαγιά είναι λοιπόν κατάλοιπο των εθίμων των προχριστιανικών χρόνων.
Η μεγάλη αυτή γιορτή -γιορτή της αγάπης αλλά και του πολέμου- είχε άμεση σχέση με τις κλιματολογικές συνθήκες της Ατλαντικής και Βόρειας Ευρώπης, όπου δεν υπάρχουν ενδιάμεσες εποχές. Από τον μακρύ, κρύο και γκρίζο χειμώνα, περνούσαν στους φωτεινούς μήνες και στον γλυκό ανοιξιάτικο καιρό.
Στην κελτική παράδοση, η Πρωτομαγιά (Μπελτάνε) σηματοδοτούσε μία από τις τρεις μεγάλες εποχές στις οποίες διαιρούσαν τον χρόνο. Ήταν αφιερωμένη στον Μπελένο, τον θεό του ηλιακού φωτός που ταυτιζόταν με τον Απόλλωνα. Ήταν όμως και μια γιορτή αφιερωμένη στη λατρεία της αναγέννησης της βλάστησης, και, κατά προέκταση, των νεκρών. Από τότε φαίνεται πως καθιέρωσαν και οι δρυΐδες το ανοιξιάτικο στεφάνι που κρεμούσαν σ' έναν πάσσαλο. Αυτές οι κελτικές παραδόσεις είχαν διαδοθεί και σε πολλές γερμανικές περιοχές. Η «ανταλλαγή» των παραδόσεων ανάμεσα σε Κέλτες και Γερμανούς ήταν ιδιαίτερα έντονη σε ορισμένες περιοχές, όπως η περιοχή των ποταμών Ροδανού και Ρήνου και η Βρετανία. Κατά βάση όμως οι απαρχές της βρίσκονται στον 13ο αιώνα και ξεκινούν από μια καλόγρια αγγλοσαξονικής καταγωγής, ηγουμένη του μοναστηριού της Αγίας Βαλπουργίας, στο Χαϊντενχάιμ, κοντά στο Άιχστατ. Το όνομα αυτής της αγίας δόθηκε στη νύχτα της 30ης Απριλίου προς την 1η Μαΐου που αργότερα, στη γερμανική παράδοση, θα γινόταν η νύχτα της λατρείας του Σατανά.
Αιτία ήταν το γεγονός ότι μέχρι τους προχριστιανικούς χρόνους, εκείνη η νύχτα ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς, που διάλεγαν αυτή τη γλυκιά εποχή για να επιστρέψουν ανανεωμένοι, γυρεύοντας ν' αντλήσουν πάλι ζωή από τις πηγές της ύπαρξης. Όμως ο κόσμος των ζωντανών τους απωθούσε στον δικό τους κόσμο. Σ' ένα θεατρικό κείμενο του 13ου αιώνα, γραμμένο από τον Αδάμ της Χάλης, περιγράφεται μια γιορτή όπου εμφανίζεται η μάγισσα Φάτα Μοργκάνα (Μοίρα) με την ακολουθία της σε μια ονειρική ατμόσφαιρα όπου ανακατεύονται αρχαίες κελτικές ιερές παραδόσεις και δαιμονικές χριστιανικές τελετές. Αρχηγός της βασίλισσας των μαγισσών ήταν ο Ελεκβίν, ο «αφέντης του πλήθους», δηλαδή ο αρχηγός της στρατιάς των νεκρών που κυκλοφορούσαν τη νύχτα στον κόσμο των ζωντανών. Τα «Δέντρα των Μαγισσών», όπου κρεμούσαν την άνοιξη γιρλάντες, τα θυμούνται ακόμη σε κάποιες ευρωπαϊκές περιοχές. Το ερωτικό στοιχείο βέβαια σ' αυτές τις γιορτές ήταν ιδιαίτερα έντονο και οι τροβαδούροι τραγουδούσαν έναν ύμνο αφιερωμένο στον ελεύθερο έρωτα.
Ο μήνας του πολέμου
Στις ρομαντικές εικόνες, ο Μάιος παρουσιάζεται σαν χωρικός, αλλά και μερικές φορές με τη μορφή κάποιου πολεμιστή. Έως τον 13ο αιώνα εθεωρείτο ο μήνας του πολέμου. Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει στον πόλεμο τον μήνα Μάρτιο (Mars=Άρης), αλλά στην ακμή του Μεσαίωνα ο πόλεμος άρχισε να γίνεται όλο και περισσότερο υπόθεση των ιπποτών. Για να μπορούν, λοιπόν, να τα βγάζουν πέρα χρειάζονταν πολλή φορβή. Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα τον Μάρτιο, αλλά δυο μήνες αργότερα τα λιβάδια ήταν καταπράσινα και τα άλογα τρέφονταν καλά. Η μεσαιωνική ποίηση αντλούσε την έμπνευση της από τον γλυκό καιρό του Μαΐου και υμνούσε μαζί τον πόλεμο και την άνοιξη σαν στιγμές χαρούμενες και ολοζώντανες. Οι κονταρομαχίες -ένα θέαμα που δεν ήταν αποκλειστικά ανοιξιάτικο αλλά ήταν σίγουρα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό- αποτελούσαν ένα συνδυασμό βίας και αγάπης. Στη διάρκεια αυτών των αγώνων της σωματικής ρώμης και της ικανότητας, οι ερωτικές εκδηλώσεις ήταν εξαιρετικά προκλητικές. Είναι γεγονός πως η Εκκλησία δεν συμπαθούσε τις κονταρομαχίες: όχι τόσο για το αίμα που χυνόταν, όσο για το θέαμα της ερωτικής ματαιοδοξίας που πρόσφεραν.
Στη Φλωρεντία, μεταξύ 13ου και 15ου αιώνα, η Πρωτομαγιά πήρε την τελική ερωτική και ιπποτική μορφή της. Ο κόσμος χόρευε στους δρόμους, μοίραζε λουλουδένιες γιρλάντες, γιόρταζε αρραβώνες και οι συντροφιές των νεαρών κρεμούσαν πάνω απ' τις πόρτες των αγαπημένων τους τον «Μάη», δηλαδή ένα κλαδί δέντρου ανθισμένο και στολισμένο. Ωστόσο, πίσω απ' αυτό το γιορταστικό κλίμα κρυβόταν ένας μεγάλος παραλογισμός. Αρκούσε μια απλή χειρονομία, που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόκληση, για να ξεσπάσουν αιματηρές συμπλοκές μεταξύ των φατριών. Ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής, των Μεδίκων (1469-1492), προσπάθησε να κάνει πιο όμορφη και πιο χαρούμενη τη γιορτή της Πρωτο-αγιάς ώστε να δημιουργήσει, μαζί με άλλες εκδηλώσεις, μια ευνοϊκή εικόνα της εξουσίας του. Ένας μακρινός απόγονος του όμως, ο Κόζιμος Γ', στα μέσα του 17ου αιώνα απαγόρευσε αυτό το παλιό έθιμο σύμφωνα με το οποίο οι νεαροί τριγυρνούσαν και «υμνούσαν το Μάη».
Όμως και το λαϊκό αίσθημα περί ηθικής έβλεπε με μισό μάτι τη γιορτή του Μάη. Το αποτέλεσμα ήταν να περιοριστεί πολύ αυστηρά στις πόλεις ενώ στην ύπαιθρο συνεχίστηκε με τις γιορτές «Δέντρα του Μάη» (που ήταν πρόγονοι των «Δέντρων της Ελευθερίας» και με τα «κλαδιά» που προσφέρονταν στις κοπέλες. Έτσι η Πρωτομαγιά διατήρησε τον χαρακτήρα της σαν γιορτή της γονιμότητας και του προμηνύματος της αγάπης. Ποτέ όμως δεν έχασε εντελώς και τον πολεμικό χαρακτήρα της.
Εργατική Πρωτομαγιά
[... Την 1η Μαΐου 1867, περισσότεροι από 10.000 εργάτες διαδηλώνουν στο Σικάγο για το 8ωρο. Οι εργατικοί αγώνες συνεχίζονται. Την 1η Μαΐου 1886 γίνονται οι μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις, 500.000 εργάτες απεργούν σε όλες τις ΗΠΑ και πάνω από 80.000 στο Σικάγο, με δυναμικές διαδηλώσεις και αρκετά θύματα, που καθιέρωσαν την ημερομηνία ως εργατική γιορτή. ...]
Αφιερώματα:
καλημέρα και καλό μήνα...
ΑπάντησηΔιαγραφή